آناتومی اعصاب سه‌قلو (Trigeminal nerve) 

در قسمت پنجم عصب جمجمه، عصب سه‌قلو یا سه‌شاخه قرار دارد. مسئولیت تأمین اعصاب حرکتی و حسی با عصب سه‌قلو می‌باشد.

چهار هسته‌ی این عصب  نقش ویژه‌ای در اعمال حرکتی و حسی اندام مثل صورت، دندان‌ها و پوست دارند.

به این صورت که حواس حسی، اطلاعات را  از صورت و بدن  و با استفاده از مجراهای موجود که در دستگاه عصبی وجود دارند، پردازش می‌کند. و در بخش‌های دوم و سوم عصب سه قلو درد بیشتر اتفاق می‌افتد.

عصب سه ‌قلو، که (گانگلیون) سه‌قلو نیز نامیده می‌شود، مثل غده ‌ای است که از قسمت جانبی مغز درآمده باشد.

سه شاخه‌ی عصبی که زیرمجموعه‌ی این عصب هستند، شامل:

• عصب آرواره‌ای بالایی (ماگزیلار)
• عصب آرواره‌ای پایینی (ماندیبولار)
• عصب چشمی (افتالمیک)

آیا بیماری‌ای به نام درد عصب سه‌قلو وجود دارد؟

بله نوعی بیماری عصبی به نام درد عصب سه قلو وجود دارد. به این صورت است که اعصابی که در مغز مسئولیت حواس جمجه، دندان‌ها، صورت، بینی و دهان را دارند، در این بیماری مختل می‌شوند.

دلایل:

• فشار ی که بر اعصاب‌ از راه عروق‌ خونی وارد می‌شود.
• تغییرات «دژنراتیو عقده گاسر» و تحریک عصب سه‌قلو به مدت طولانی.
• مختل شدن ریشه‌های عصبی بر اثر فشار عروقی که از «قوس آئورت» ناشی می‌شود.

نشانه‌ها:

1ـ احساس سوزش همراه با درد شدید در ناحیه صورت

2ـ به‌طور معمول این نوع درد با ضربه زدن به صورت و لمس‌ آن، اصلاح‌ کردن‌، مسواک‌ کردن‌، جویدن‌ و قرارگیری در معرض باد ظاهر می‌شود.

3ـ در طول روز ممکن است چندین بار حملات صورت گیرند و بیشتر اوقات تا پانزده دقیقه ادامه پیدا می‌کنند.

4ـ دردی که در یک قسمت صورت ظاهر می‌شود.

عوامل:

تعدد اسکلروز (تصلب‌)

روماتویید آرتریت‌

نشانگان‌ شوگرن (نوعی از اختلالات التهابی)

بالا رفتن سن

افراد در معرض خطر:

افراد بالای‌ 40 سال اغلب در معرض خطر مبتلا شدن به این بیماری هستند و در زنان به طور معمول سه برابر بیشتر از مردان مشاهده شده.

در بیماران مبتلا به ام‌اس نورالژی عصب سه قلو شدیدتر از افرادی عادی رخ می‌دهد.

تبعات مورد انتظار بیماری درد عصب سه‌قلو:

• بسیاری از علائم این بیماری با درمان به موقع قابل تسکین هستند.
• انجام عمل جراحی تنها راه درمان در شرایط حاد می‌باشد.

پیامدها:

منقبض شدن عضلات صورت به طور غیر ارادی که به  کشیده شدن دهان و بسته شدن ناگهانی چشم منجر می‌شود. این موضوع امکان دارد باعث ایجاد نوعی تیک دردناک برای فرد شود.

فعالیت‌های مجاز:

مبتلایان به درد عصب سه‌قلو، از فعالیت خاصی منع نمی‌شوند. ولی توصیه می‌شود تا حد امکان در معرض باد (سرد و گرم) قرار نگیرند.

رژیم غذایی:

برای این بیماران رژیم‌ غذایی‌ خاصی در نظر گرفته نمی‌شود. فقط توصیه می‌شود در صورت تشدید درد در یک قسمت از صورت، با طرف دیگر غذا را بجوند.

پیشگیری:

از آنجا که معمولاً این بیماری به‌طور ناگهانی پیش می‌آید، پیشگیری خاصی برای آن وجود ندارد ولی با کم شدن میزان استرس و فشارهای عصبی و همچنین قرار نگرفتن در معرض باد مستقیم (سرد و گرم) می‌توان تا حد زیادی از بروز آن جلوگیری کرد. همچنین توصیه می‌شود بیمار فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند مانند جویدن و اصلاح صورت را انجام ندهد.

شرایطی که بیمار باید به پزشک مراجعه کند:

• اگر نشانه‌های غیر قابل کنترل و جدید در فرد دیده شود.
• اگر مصرف داروهای تجویز شده عوارضی برای فرد مبتلا داشته باشد.
• اگر علائم در فرد دیده شده و در خانواده‌ی او کسی به درد عصب سه قلو مبتلا بوده، حتماً مراجعه به متخصص مغز و اعصاب باید صورت گیرد.

درمان‌:

1ـ از بین بردن فشار عروقی که بر عصب سه قلو به صورت وارد می‌شود.

2ـ قطع «عقده گاسر» از طریق پوست:

با این روش رشته‌های عصبی کوچک بدون «میلین» و رشته‌های عصبی دارای غشای نازک «میلین» به‌وسیله حرارت از بین می‌روند.

3ـ تجویز داروهای ضد تشنج برای بیمار، البته با مصرف این نوع داروها ممکن است حتی در مدت زمان طولانی تاثیری در تسریع درمان به چشم نیاید.

4ـ روش میکروسکوپی:

این شیوه برای از بین بردن فشار وارد شده بر عصب سه قلو می‌تواند راهگشا باشد، چرا که درد امکان دارد از فشار عروق داخل ریشه عصب سه قلو  صورت گرفته باشد.

5ـ عمل جراحی:

معمولاً به دو روش صورت می‌گیرد:

• کاهش‌ دادن فشار از طریق‌ عروق‌ کوچک‌
• انجام عمل‌ از طریق‌ پوست‌

داروهای مجاز:

• داروی«کاربامازپین» ‌(ضد تشنج‌): این دارو انتقال ایمپالس‌ها در اعصاب را کاهش می‌دهد و باعث تسکین درد در بیماران مبتلا به نورالژی عصبی می‌شود.

نکته: مصرف کاربامازپین باید همراه با غذا باشد و کنترل سطح سرمی دارو باید انجام شود تا بتوان از ایجاد اثرات سمی در مقادیر بالا جلوگیری کرد.

سایدافکت‌ها:

1ـ در موارد مصرف طولانی مدت، بیمار از نظر «دپرسیون» مغز استخوان، باید تحت مراقبت‌های ویژه باشد.

2ـ خواب‌آلودگی

3ـ سر گیجه و سردرد

4ـ تهوع

نکته: ممکن است به بیمارانی که از مصرف «کاربامازپین» عاجزند، «فنی‌توئین‌» تجویز شود.

• داروی«باکلوفن» و گماپنتین ( نورونتین): تجویز این نوع داروها برای کنترل درد صورت می‌گیرد. در صورت عدم تسکین درد، پزشک «فنی توئین» (دیلانتین) را برای بیمار تجویز می‌کند.
• تجویز داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مثل «نورتریپتیلین» و «آمی تریپتیلین»، باعث تشدید فرآیندهای شیمیایی در مغز و نخاع می‌شوند و در نهایت درد را کنترل می‌کنند.
• تزریق «فنول» یا الکل به عقده «گاسر» در اطراف عصب سه قلو، به مدت چندین ماه می تواند درد را کاهش ‌دهد.
• داروی گابانیتین: اغلب به عنوان مسکن درد ناشی از اعصاب صدمه دیده در اثر ابتلا به بیماری زونا یا دیابت تأثیر دارد.